Ngày 8 tháng 4 năm 2025, từ hang đá Takarkori chỉ còn cát vàng và đá khô cằn ở tây nam Libya, các nhà khoa học đã công bố một bước đột phá: lần đầu tiên giải trình tự toàn bộ bộ gene từ hài cốt hai phụ nữ sống cách đây 7.000 năm. Nghiên cứu, được công bố trên tạp chí Nature vào thứ Tư, hé lộ rằng vùng Sahara từng xanh tươi này là nhà của một dân cư cô lập về mặt di truyền, khác biệt so với các giả thuyết trước đây về nguồn gốc cư dân nơi đây.
Cách đây 7.000 năm, khu vực này không phải sa mạc mà là một vùng thảo nguyên trù phú với cây cối, hồ và sông thường trực, voi và hà mã sinh sống. Các cộng đồng người cổ đại gồm 15 phụ nữ và trẻ em được chôn cất tại Takarkori đã định cư tại đây, sống bằng nghề đánh cá và chăn nuôi cừu, dê. “Chúng tôi bắt đầu với hai bộ xương này vì chúng được bảo quản rất tốt – da, dây chằng, mô vẫn còn,” Savino di Lernia, đồng tác giả nghiên cứu và phó giáo sư khảo cổ học châu Phi tại Đại học Sapienza (Rome), cho biết.
Đây là lần đầu tiên các nhà khoa học giải trình tự toàn bộ gene từ hài cốt trong môi trường nóng và khô như Sahara. Công nghệ tiên tiến từ Viện Max Planck về Nhân học Tiến hóa (Leipzig, Đức) đã giúp vượt qua thách thức từ DNA cổ bị phân mảnh và nhiễm bẩn trong điều kiện khắc nghiệt.
Phân tích gene cho thấy cư dân Takarkori thuộc một dòng dõi Bắc Phi cổ đại chưa từng được ghi nhận, có thể đã sống cô lập hàng chục nghìn năm. “Họ là một quần thể biệt lập về di truyền, điều hiếm thấy so với châu Âu – nơi có sự pha trộn lớn hơn,” đồng tác giả và nhà nghiên cứu di truyền học tại Max Planck Harald Ringbauer giải thích. Điều này bác bỏ giả thuyết rằng Sahara xanh là hành lang di cư nối liền châu Phi hạ Sahara và Bắc Phi.
Trước đây, tranh khắc hang động và hóa thạch động vật gợi ý rằng người dân Sahara là những người chăn nuôi đến từ Cận Đông – nơi nông nghiệp khởi nguồn. Tuy nhiên, sự cô lập di truyền của nhóm Takarkori cho thấy chăn nuôi có thể được tiếp nhận qua trao đổi văn hóa, không phải di cư. “Họ cô lập về gene, nhưng không cô lập về văn hóa. Chúng tôi thấy đồ gốm từ hạ Sahara và thung lũng sông Nile,” di Lernia nói, nhấn mạnh mạng lưới giao lưu rộng lớn.
Dòng dõi của họ mang dấu ấn từ thời Pleistocene (kết thúc cách đây 11.000 năm), gợi ý một quần thể cổ xưa tồn tại trước khi Sahara chuyển thành sa mạc. Louise Humphrey từ Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên London đồng tình: “DNA từ hai phụ nữ chăn nuôi này cho thấy phần lớn tổ tiên của họ thuộc dòng Bắc Phi cổ chưa biết trước đây, chăn nuôi phát triển qua lan tỏa văn hóa, không phải thay thế dân cư.”
Christopher Stojanowski, nhà khảo cổ sinh học tại Đại học Arizona, nhận xét thêm: “Không có dấu hiệu giao phối cận huyết cho thấy dân số này khá lớn và có sự di chuyển nhất định, dù vẫn cô lập lâu dài.” Điều này đặt câu hỏi về mức độ biệt lập thực sự của họ.
Hang Takarkori, chỉ tiếp cận được bằng xe 4×4, bắt đầu được khai quật từ năm 2003. “Chúng tôi tìm thấy xác ướp đầu tiên vào ngày thứ hai,” di Lernia nhớ lại. Năm 2019, nhóm chỉ lấy được DNA ti thể (dòng mẹ), nhưng đến 2022, mẫu vật được gửi đến Leipzig. Tại đây, Ringbauer và đồng nghiệp sử dụng kỹ thuật tiên tiến để trích xuất DNA từ lượng rất nhỏ còn sót lại, tái hiện toàn bộ gene. “Bộ gene chứa câu chuyện của nhiều tổ tiên, không chỉ một cá nhân,” ông nói.
Be the first to comment