Từ ý tưởng trong bộ phim ‘Severance’ đến các trường hợp ‘não phân đôi’ ngoài đời thực, khoa học thần kinh nói gì về khả năng tách biệt hoàn toàn ký ức và ý thức con người?
Những điểm chính
- Câu hỏi đặt ra: Liệu có thể phẫu thuật não để tách đôi tâm trí thành hai nhân cách (công việc/cuộc sống) riêng biệt như trong phim Severance không?
- Severance mô tả một thủ thuật cấy chip tạo ra hai dòng ký ức (“innie” và “outie”) hoàn toàn tách biệt, được kích hoạt bởi vị trí địa lý.
- Các trường hợp bệnh nhân “não phân đôi” ngoài đời thực (sau phẫu thuật cắt thể chai) cho thấy hai bán cầu não có thể hoạt động độc lập và đôi khi mâu thuẫn, nhưng khác biệt đáng kể so với mô tả trong phim.
- Trường hợp mất trí nhớ đặc biệt như Neil cho thấy ký ức có thể tồn tại mà ý thức không truy cập trực tiếp được, gợi ý một phần cơ chế khả dĩ trong Severance.
- Tuy nhiên, do bản chất phức tạp, liên kết mạng lưới rộng khắp của ký ức và ý thức trong não bộ, việc tách đôi hoàn toàn và có kiểm soát như trong phim hiện là bất khả thi về mặt khoa học và công nghệ.
Đối với nhiều người dùng Macbook, việc cài đặt song song hệ điều hành Windows để chạy các phần mềm chuyên dụng cho công việc bên cạnh macOS cho giải trí đã trở nên quen thuộc. Một chiếc máy tính, nhưng vận hành như hai thực thể riêng biệt phục vụ các mục đích khác nhau. Gần đây, loạt phim khoa học viễn tưởng ăn khách Severance trên Apple TV+ đã đẩy ý tưởng này lên một tầm cao mới, gợi ý về khả năng con người có thể thực hiện phẫu thuật thần kinh để “cài” thêm một nhân cách công việc hoàn toàn tách biệt khỏi cuộc sống cá nhân.
Hãy tưởng tượng: 8 giờ sáng, bạn kích hoạt “nhân cách công việc” (“innie”) khi đến công ty; 5 giờ chiều, bạn “tắt” nó đi và trở về với “nhân cách đời thường” (“outie”). Mọi ký ức về áp lực, sếp mắng, khách hàng phàn nàn, drama công sở… sẽ hoàn toàn biến mất, chỉ còn lại những trải nghiệm vui vẻ, tự do của cuộc sống cá nhân. Nhân cách “outie” của bạn sẽ không bao giờ phải trải qua một ngày làm việc nào nữa.
Ý tưởng này hấp dẫn nhưng cũng đặt ra câu hỏi đạo đức về việc liệu “innie” có đang bị bóc lột như một nô lệ chỉ biết làm việc hay không? Và quan trọng hơn, về mặt khoa học, liệu điều này có khả thi? Chúng ta có thể phẫu thuật để chia đôi tâm trí mình như vậy không?
Từ Severance đến thực tế “Não phân đôi”
Trong Severance, thủ thuật “chia tách” được thực hiện bằng cách cấy một con chip vào não, tạo ra hai dòng ký ức riêng biệt dựa trên vị trí địa lý (trong và ngoài công ty Lumon). Mặc dù đây là kịch bản viễn tưởng, thực tế y học đã ghi nhận những trường hợp “não phân đôi” từ những năm 1940.
Đó là những bệnh nhân mắc chứng động kinh nặng, phải trải qua phẫu thuật cắt bỏ thể chai (corpus callosum) – bó sợi thần kinh chính kết nối hai bán cầu não trái và phải – để kiểm soát cơn động kinh. Nghiên cứu trên những bệnh nhân này cho thấy điều đáng kinh ngạc: sau phẫu thuật, hai bán cầu não của họ có thể xử lý thông tin một cách độc lập, gần như tạo ra hai tâm trí riêng biệt trong cùng một cơ thể.
Các nhà khoa học đã ghi nhận những xung đột rõ ràng giữa hai bán cầu não ở bệnh nhân này. Ví dụ, khi được hỏi muốn làm gì sau khi xuất viện, bán cầu não trái (kiểm soát lời nói) có thể trả lời “họa sĩ vẽ kỹ thuật”, trong khi bán cầu não phải (kiểm soát vận động tay trái và khả năng không gian) lại dùng tay trái xếp chữ thành “tay đua ô tô”. Một số bệnh nhân còn báo cáo về “hội chứng tay lạ”, khi một bàn tay tự thực hiện những hành động trái với ý muốn của họ.
Những trường hợp này cho thấy khả năng tồn tại hai luồng ý thức riêng biệt trong một bộ não là có cơ sở. Tuy nhiên, nó khác biệt cơ bản so với Severance: trong phim, cả “innie” và “outie” đều có khả năng nói và dường như có đầy đủ chức năng nhận thức, chỉ khác biệt về ký ức. Điều này gợi ý thủ thuật hư cấu phải phức tạp hơn nhiều so với việc chỉ cắt đứt liên lạc giữa hai bán cầu.
Ký ức có thể tồn tại mà không cần ý thức?
Một manh mối khác đến từ trường hợp mất trí nhớ kỳ lạ của Neil được báo cáo năm 1994. Sau khi bị u tuyến tùng, Neil mất khả năng hình thành ký ức sự kiện mới (không nhớ chuyện trong ngày, bài học ở trường) và mất khả năng đọc, gọi tên đồ vật. Tuy nhiên, cậu vẫn có thể viết và vẽ.
Điều đáng kinh ngạc là khi được yêu cầu viết về cuốn sách đang học (Cider with Rosie) mà cậu hoàn toàn không nhớ gì về nó (kể cả tên sách), Neil lại viết ra các từ và cụm từ liên quan chính xác đến nội dung truyện. Vì không đọc được, cậu phải hỏi lại nhà nghiên cứu xem mình đã viết gì. Neil có thể truy cập vào những ký ức tưởng chừng đã mất thông qua hành động viết, dù ý thức của cậu không nhận biết được chúng.
Trường hợp này tương đồng với nhân vật Irving trong Severance, người mà phiên bản “outie” có thể vẽ lại các hành lang trong khu vực làm việc Severed của “innie”, dù không hề có ký ức ý thức về chúng. Có lẽ, thủ thuật “chia tách” trong phim không chỉ xóa bỏ ký ức mà còn liên quan đến việc chặn đứng khả năng truy cập có ý thức vào một phần ký ức nhất định.
Vì sao (hiện tại) bất khả thi?
Vậy, liệu chúng ta có thể nhắm vào một vùng não cụ thể để thực hiện việc “chặn truy cập ký ức” này không? Vùng hồi hải mã (hippocampus) là một ứng cử viên tiềm năng. Nó đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành ký ức sự kiện (episodic memory) và nhận thức không gian. Thú vị là, sự chuyển đổi giữa “innie” và “outie” trong phim xảy ra khi nhân vật đi qua cửa thang máy, gợi nhớ đến “hiệu ứng cửa ra vào” (doorway effect) trong đời thực – hiện tượng chúng ta hay quên mất mình định làm gì khi bước qua một ngưỡng cửa, được cho là do hồi hải mã phân đoạn trải nghiệm thành các “tệp” riêng biệt.
Tuy nhiên, hiệu ứng này trong thực tế rất yếu, không đủ để gây ra sự mất trí nhớ toàn bộ như trong phim. Hơn nữa, việc nhắm vào hồi hải mã là không đủ. Ký ức không chỉ giới hạn ở hồi hải mã. Ký ức cảm xúc (liên quan đến hạch hạnh nhân – amygdala), ký ức kỹ năng (liên quan đến hạch nền – basal ganglia), và nhiều loại ký ức khác được lưu trữ và xử lý ở nhiều vùng não khác nhau.
Quan trọng hơn, quá trình hình thành và truy xuất ký ức liên kết chặt chẽ với nhận thức, sự chú ý, ngôn ngữ và vô số chức năng nhận thức khác. Việc tách biệt hoàn toàn hai dòng ký ức và ý thức đòi hỏi một sự can thiệp cực kỳ tinh vi, có thể phải đến cấp độ tế bào thần kinh trên gần như toàn bộ bộ não – một điều vượt xa mọi công nghệ phẫu thuật thần kinh hiện có của con người.
Tạm kết
Mặc dù các trường hợp não phân đôi và mất trí nhớ đặc biệt cho thấy bộ não con người có khả năng hoạt động theo những cách kỳ lạ và phân tách, nhưng việc tạo ra hai nhân cách hoàn chỉnh, độc lập, có thể bật/tắt theo ý muốn như trong Severance vẫn là điều hoàn toàn không khả thi với khoa học và công nghệ hiện tại. Bạn chưa thể “cài” thêm một “hệ điều hành công việc” vào não mình để trốn tránh áp lực. Tuy nhiên, Severance vẫn là một thử nghiệm tư duy hấp dẫn về bản chất của ý thức, ký ức và câu hỏi muôn thuở: chúng ta thực sự là ai?
10 Tiêu đề hấp dẫn:
- “Cài Windows” cho não bộ để tách biệt công việc và cuộc sống: Khoa học nói “chưa thể”!
- Phim Severance và giấc mơ tách đôi tâm trí: Vì sao y học chưa làm được?
- Não phân đôi ngoài đời thực: Không giống như “Innie” và “Outie” bạn thấy trên phim.
- Vì sao bạn không thể phẫu thuật não để quên hết mọi deadline sau 5 giờ chiều?
- Giải mã khoa học phim Severance: Giới hạn thực sự của việc “chia tách” não bộ con người.
- Từ Macbook dual-boot đến não bộ “dual-persona”: Khoảng cách mênh mông giữa viễn tưởng và thực tế.
- Hồi hải mã, hiệu ứng cửa ra vào và ký ức: Vì sao thủ thuật Severance vẫn chỉ là sci-fi?
- Tách đôi tâm trí: Bài học khoa học thần kinh từ bệnh nhân não phân đôi.
- Công nghệ hiện tại bó tay: Bạn không thể biến não mình thành hai “hệ điều hành” riêng biệt.
- Severance: Ý tưởng hấp dẫn nhưng bộ não con người phức tạp hơn bạn tưởng nhiều!
Be the first to comment