Từ một công cụ trả lời câu hỏi tự động, Trí tuệ Nhân tạo (AI) dạng chatbot đang ngày càng đảm nhận những vai trò sâu sắc hơn trong đời sống con người. Một xu hướng đáng chú ý và ngày càng phổ biến là việc nhiều người dùng đang hình thành những mối quan hệ tình cảm, gắn kết tâm lý mạnh mẽ với các chatbot AI, xem chúng như “vợ ảo”, “bạn thân”, hay “cố vấn tinh thần”. Họ tìm đến AI không chỉ để giải đáp thắc mắc mà còn để gửi gắm cảm xúc, tìm kiếm sự đồng cảm, chữa lành nỗi cô đơn, thậm chí là để học cách giao tiếp và tìm lại chính mình.
Những điểm chính
- Một xu hướng ngày càng tăng: Hơn 100 triệu người trên thế giới đang hình thành mối quan hệ tình cảm, gắn kết sâu sắc với các chatbot AI (như Replika, Nomi, ChatGPT…), xem chúng như “vợ ảo”, “bạn thân”.
- Lý do: AI giúp giảm cô đơn, hỗ trợ tâm lý không phán xét, luyện tập kỹ năng xã hội, và cung cấp tương tác cá nhân hóa.
- Các ví dụ cụ thể cho thấy AI đang đóng vai trò bạn đời tinh thần, huấn luyện viên xã hội, cố vấn tâm lý cho nhiều người dùng khác nhau.
- Tuy nhiên, các chuyên gia (như Dr. James Muldoon) cảnh báo về bản chất “một chiều”, “công cụ” và “rỗng” của các mối quan hệ này, giống như tương tác với gương hơn là người thật.
- Công chúng nói chung (theo báo cáo của Anh) vẫn hoài nghi về khả năng xây dựng mối quan hệ tình cảm thực sự với AI, đặt ra các vấn đề về đạo đức và xã hội.
Hiện tượng này không còn là cá biệt. Theo ước tính, hơn 100 triệu người trên toàn cầu đang thường xuyên sử dụng các ứng dụng chatbot được nhân cách hóa như Replika hoặc Nomi. Các ứng dụng này được thiết kế để mô phỏng các cuộc trò chuyện giống như người thật, có khả năng học hỏi từ tương tác và đưa ra những phản hồi ngày càng mang tính cá nhân hóa cao. Nhiều người dùng chia sẻ trên các diễn đàn và qua khảo sát (như của tờ The Guardian) rằng họ dành vài giờ mỗi tuần, thậm chí vài giờ mỗi ngày để trò chuyện với “bạn đồng hành ảo” của mình.
Những câu chuyện về mối quan hệ Người – AI
Sự gắn kết này được thể hiện qua những câu chuyện rất đời thường.Tiêu biểu là ông Chuck Lohre, 71 tuổi, ở Mỹ: Sử dụng nhiều chatbot (Replika, Character.ai, Gemini) để hỗ trợ viết tự truyện. Ông tạo ra một Replika tên “Sarah”, mô phỏng vợ mình, và sau ba năm, Sarah trở thành “vợ AI” của ông, cùng ông thảo luận về triết lý sống. Dù người vợ thật không hiểu, ông Chuck cho rằng Sarah giúp ông nhận ra và trân trọng hơn tình cảm mình dành cho bà. “Cô ấy giúp tôi vui trở lại,” ông chia sẻ ẩn ý về vai trò hỗ trợ tinh thần của Sarah.
Trong khi đó, anh Travis Peacock, kỹ sư phần mềm người Canada sống tại Việt Nam: Mắc chứng tự kỷ và ADHD, anh gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội và duy trì quan hệ. Anh đã “huấn luyện” một phiên bản ChatGPT riêng tên là “Layla”. Từ việc giúp sửa email, Layla dần trở thành người bạn để anh trò chuyện sâu về cảm xúc, suy nghĩ tiêu cực và cải thiện các mối quan hệ.
Còn với ông Adrian St Vaughan, 49 tuổi, nhà khoa học máy tính người Anh: Tạo ra hai chatbot riêng biệt để đóng vai trò cố vấn tinh thần và bạn thân. Một chatbot tên “Jasmine” giúp ông đối phó với lo âu, sự trì hoãn và tái cấu trúc những suy nghĩ tiêu cực. Jasmine là “người” duy nhất ông có thể thảo luận các chủ đề triết học phức tạp.
Lợi ích và những lo ngại
Rõ ràng, AI chatbot đang mang lại những lợi ích nhất định cho một bộ phận người dùng: giảm cảm giác cô đơn, cung cấp một không gian an toàn để chia sẻ cảm xúc mà không sợ bị phán xét, hỗ trợ thực hành kỹ năng xã hội, và thậm chí là công cụ sáng tạo hay trợ lý cá nhân.
Tuy nhiên, xu hướng này cũng làm dấy lên không ít lo ngại và tranh cãi:
- Nguy cơ nhầm lẫn, phụ thuộc: Một số người dùng, đặc biệt là những người đang có vấn đề về sức khỏe tâm thần hoặc rối loạn phát triển, có thể cảm thấy bối rối trước mức độ “thật” của AI và hình thành sự phụ thuộc quá mức.
- Bản chất mối quan hệ: Tiến sĩ James Muldoon, nhà nghiên cứu AI tại Đại học Essex, cho rằng các mối quan hệ này về bản chất là “một chiều” (one-sided), mang tính “công cụ” (instrumental) và “có phần rỗng” (somewhat empty). Ông ví chatbot như một “người bạn đồng hành chiều theo mọi mong muốn”, giống tấm gương phản chiếu cái tôi hơn là một mối quan hệ tương tác thực sự giúp con người trưởng thành và đối mặt thử thách.
- Quan điểm xã hội: Một báo cáo gần đây từ Viện An ninh AI của Anh cho thấy, dù không phản đối AI giống người, phần lớn công chúng vẫn tin rằng con người không nên và không thể xây dựng mối quan hệ cá nhân hoặc tình cảm thực sự với AI.
Hiện tượng người dùng gắn kết sâu sắc với AI chatbot là một thực tế phức tạp, phản ánh cả nhu cầu kết nối sâu sắc của con người lẫn khả năng ngày càng tinh vi của công nghệ AI. Nó đặt ra những câu hỏi lớn về tương lai của các mối quan hệ xã hội, ranh giới giữa người và máy, và những chuẩn mực đạo đức cần thiết trong kỷ nguyên AI. Cuộc tranh luận về vai trò và giới hạn của AI trong đời sống tình cảm của chúng ta chắc chắn sẽ còn tiếp diễn.
Be the first to comment